Dzisiejszy system
odpornościowy jest przeładowany informacjami z każdej strony. Musi identyfikować,
co jemy, czym oddychamy czy co nakładamy na siebie. Z drugiej strony mamy
nadużywanie antybiotyków, niedobory witaminy D, stres czy nieodpowiednią dietę,
które zmniejszają nasze zdolności obronne i powodują, że system odpornościowy
nie radzi sobie z zagrożeniami ze strony bakterii czy wirusów. A wiele infekcji
może stymulować reakcje autoimmunologiczne.
Relacje pomiędzy
infekcjami i autoagresją są od dawna badane i nie ma dziś wątpliwości, że stan
zapalny wywołany infekcją pogarsza przebieg chorób autoimmunologicznych.
Hipoteza higieny
Od 1989 roku istnieje
hipoteza higieny, sugerująca iż sterylne dzieciństwo oraz szczepienia jakimi
bombardujemy dzieci wyeliminowały wyzwania stawiane systemowi odpornościowemu,
w rezultacie powodując, że nie jest on w stanie poprawnie nas chronić. W pewnym
sensie system immunologiczny jest jak mięsień – nieużywany zanika. Co więcej,
stosujemy tony antybiotyków, zarówno bezpośrednio jak i wstrzykujemy je do
naszego jedzenia. Dzieci więcej czasu spędzają w pomieszczeniach, a mniej są
eksponowane na patogeny bytujące w środowisku.
Badania pokazują, że dzieci
bawiące się ze zwierzętami, żyjące na farmie czy mające starsze rodzeństwo mają
mniejsze szanse na rozwój alergii, właśnie z powodu większego kontaktu z
mikrobami. Brak takiego potencjalnego zagrożenia w dzieciństwie pozostawia
system odpornościowy z mniejszą ilością limfocytów T regulatorowych, co
powoduje ryzyko nadreaktywnego systemu odpornościowego w późniejszych okresach
życia.
Idealnym przykładem jest Sardynia,
której mieszkańcy zmagali się z epidemią malarii do 1946 roku, czyli do czasu
aż użyto di chloro difenylotrichloroetanu DDT, który jest silnym środkiem
owadobójczym. Od tamtego czasu na wyspie jest największy odsetek stwardnienia
rozsianego na świecie.
Aktywacja reakcji autoimmunologicznej
Naukowcy zaobserwowali
kilka mechanizmów, poprzez które wirusy, bakterie i grzyby mogą zapoczątkować
lub zaostrzyć przebieg procesów autoimmunologicznych.
1) Pierwsza teoria dotyczy
molekularnej mimikry. W tej teorii patogeny dzielą strukturalne, funkcjonalne i
immunologiczne podobieństwa do ludzkich tkanek czy organów. Innymi słowami
mówiąc, patogeny mogą być na tyle podobne do części naszego organizmu, że w momencie,
gdy system odpornościowy zwalcza infekcje może przez pomyłkę zacząć atakować
własne tkanki.
Dla przykładu powszechny
paciorkowiec ropny, wywołujący zapalenia gardła, budową przypomina komórki
zastawek serca i błony maziowej stawów. Gdy organizm walczy z takim stanem
zapalnym gardła, może po pewnym dłuższym czasie zacząć atakować komórki serca,
co w konsekwencji doprowadzi do uszkodzenia organu. Pewnie każdy słyszał
historie pogrypowego przeszczepu serca – to właśnie tego typu mechanizm jest
odpowiedzialny.
2) Druga teoria dotyczy
biernej aktywacji. W tym przypadku infekcje mogą w niespecyficzny sposób
symulować system odpornościowy. Taka bierna lub inaczej zwana przypadkową,
aktywacja wynika z rozprzestrzeniania
się procesu zapalnego na sąsiadujące, zdrowe tkanki poprzez aktywację
autoreaktywnych limfocytów przez toczący się proces zapalny.
Aktywacja ta może być
wynikiem działania, wytwarzanych w trakcie odpowiedzi na infekcje, cytokin,
superantygenów oraz ligandów receptorów rozpoznających produkty patogenów, w
tym zwłaszcza receptorów z rodziny Toll. Innym wytłumaczeniem zjawiska
bystander activation może być uwolnienie przez proces obronny autoantygenów,
które w normalnej sytuacji pozostają niedostępne dla układu odpornościowego.
Bierna aktywacja nie wymaga
podobieństwa molekularnego, jakie ma miejsce w molekularnej mimikrze. Co gorsze, w tym przypadku zdrowe komórki podczas
infekcji mogą zostać przypadkowo uszkodzone.
3) Kolejna teoria jest
związana ze zmianami w strukturze protein i tajnymi antygenami. Według tej teorii infekcja powoduje pro-zapalne środowisko, które prowadzi do śmierci komórki, stresu oksydacyjnego
i produkcji wolnych rodników. W konsekwencji własne proteiny stają się obcymi.
Innymi słowami mówiąc bakterie czy wirusy mogą dosłownie dołączać się do
ludzkich tkanek powodując modyfikację własnych antygenów i dalszą produkcję
przeciwciał.
Które infekcje są niebeczenie?
Najczęstsze infekcje
powiązane z autoagresją:
·
Infekcje przewodu pokarmowego (bakterie, grzyby, pasożyty – np. Blastocystoza, Yersinia)
·
Zapalenie dziąseł
i paradontoza
·
Zainfekowane
kanały zębów i implanty dentystyczne
·
Chroniczne
zapalenie zatok
·
Ogólnosystemowe
infekcje grzybicze
·
Mykoplasma/Ureoplasma
·
Chlamydia
pneumoniae
·
Pałeczka zapalenia płuc
·
Streptokoki
·
Gronkowiec
złocisty
·
Wirusowe
zapalenie wątroby typu B
·
Wirusy Coxsackie
·
Wirusy Herpes
·
Borelioza
·
Wirus
Epsteina-Barr
·
Cytomegalowirus
·
E.coli
·
H.pylori
·
Brucella
·
Prątek gruźlicy
·
Dwoinka rzeżączki
·
Parwowirus
·
Wirus T –
limfotropowy człowieka (HTLV)
Między innymi znamy dobrze
udokumentowane powiązania pomiędzy wirusami Coxsackimi i cukrzycą typu I,
Chlamydia pneumonia a stwardnieniem rozsianym czy EBV a toczeniem,
stwardnieniem rozsianym, zespołem Sjorgena czy Hashimoto. Zwłaszcza korelacja z
toczeniem i stwardnieniem rozsianym jest silna. 100% osób ze stwardnieniem
rozsianym ma przeciwciała na EBV. Wiemy też, że wyższy poziom przeciwciała
poprzedza symptomy i zaostrzenie MS, a historia mononukleozy podwaja ryzyko
zachorowania.
Infekcja Yersinią jest ryzykiem autoimmunologicznych
chorób tarczycy. Uroplazma może spowodować toczeń, natomiast Pałeczka
zapalenia płuc i Mykoplazma mogą wywołać reumatoidalne zapalenie stawów. Wiemy
też, ze Blastocystoza, Candida czy SIBO są czynnikiem rozwoju nieszczelnego
jelita.
Dużym
problem jest również coraz bardziej powszechna borelioza, która często podszywa
się pod chorobę autoimmunologiczną Czasem
zmiany w obrębie mózgu są na tyle podobne do zmian występujących w stwardnieniu
rozsianym, że zostaje pozostawiona błędna diagnoza.
Coraz
więcej mówi się również o paradontozie, E.coli, H.pylori jako zapalnikach
reakcji autoimmunologicznych.
Wirusy jak EBV czy HSV
nigdy nie opuszczają organizmu, ale zdrowy potrafi je trzymać w ryzach.
Ponieważ są to infekcje oportunistyczne atakują nas, gdy jesteśmy zmęczeni,
osłabieni czy zestresowani. Gdy wirus staje się aktywny, zapalna reakcja
systemu odpornościowego zaczyna niszczyć tkanki, ci powoduje jeszcze większy
stan zapalny i jeszcze większą reakcję ze strony układu odpornościowego.
Choroba autoimmunologiczna pojawia się właśnie z takiego chronicznego stanu
zapalnego.
Początkowo wirus replikuje
się, rośnie potężniejszy i zaczyna kolonizować coraz więcej komórek, następnie przechodzi
w stan uśpienia i cykl się powtarza Często gdy wirus się replikuje, dosłownie
otwiera komórki, które przejmuje, co jest zapalnikiem reakcji
autoimmunologicznej. Taka nadmierna stymulacja systemu odpornościowego w
konsekwencji prowadzi do utraty tolerancji immunologicznej. Co więcej, gdy wirusy zainfekują system
nerwowy wyzwalają odpowiedz stresową, która tłumi system odpornościowy. A
osłabiona odporność daje jeszcze większe szanse patogenom na reaktywację.
Identyfikacja infekcji
W przypadku każdej
choroby autoimmunologicznej warto zastanowić się czy pacjent nie posiada żadnej
chronicznej infekcji. Zaczynając od
zębów, nosa, gardła, krtani, przez przewód pokarmowy, aż po infekcje płciowe i
pęcherza. Proste i łatwo dostępne testy obejmują wykrywanie H.pylori, SIBO,
E.coli, przeciwciała przeciw wirusom Herpes, Rubelli czy EBV.
Nie wszystkie infekcje
manifestują się objawami ze strony układu odpornościowego. Niepokojące są np.
chroniczne problem z zębami, problemem pokarmowych czy przewodem
płciowo-moczowym. Wiele infekcji nie powoduje jednak żadnych specyficznych
symptomów.
Niepokojące powinny być
wyniki badań krwi:
·
Niskie lub
wysokie białe krwinki
·
Odchylenia w
limfocytach i neutrofilach
·
Podwyższone monocyty,
eozofnile i bazofile
·
Wysoki poziom
1,25 OH D
·
Wysokie T3 i
niskie fT3 (charakterystyczne dla EBV)
Witamina D jest niezbędna
dla prawidłowej pracy systemu odpornościowego. Można ją pozyskać z tłustych ryb
i ekspozycji na słońce lub podnieść jej poziom poprzez suplementację.
Niemniej jednak witamina D
z tych źródeł musi być zmetablizowana przez organizm. Wątroba produkuje
25-hyroksywitaminę D, a nerki produkują 1,25 dihydroksywitaminę D, która jest
aktywną formą. Wiele osób jest świadomych, że poziom 25 OH D3 powinien być
wysoki, jednak rzadko sprawdza się poziom 1,25 dihydroksywitaminy D. Tymczasem
wysoki poziom 1,5 i niski poziom 25 Oh D3 wskazuje na zahamowany system
odpornościowy i potencjalną infekcję.
Infekcje, które mogą pomóc
Jest jednak druga strona
medalu. Naukowcy spekulują, że niektóre patogeny mogą de facto zapobiec
autoimmunizacji i chorobom o podłożu alergicznym.
Nekator amerykański (pasożyt) i inne infekcje pasożytnicze takimi jak glista
ludzka, Włosogłówka, Tęgoryjec
dwunastnicy, Schistosomatoza
i Filarioza mogą oferować nowatorskie terapie modulujące specyficzne prozapalne
ścieżki, jakie mają miejsce w chorobach autoimmunologicznych.
Większość dowodów jest, co
prawda na podstawie korelacji, jednak możliwa jest przyczynowa relacja pomiędzy
infekcjami robakami pasożytniczymi a zmniejszoną wrażliwością na alergeny.
Model zwierzęcy pokazuje,
że infekcja robakami pasożytniczymi poprawia stan zdrowia pacjentów z chorobą
Crohna, stwardnieniem rozsianym, cukrzycą typu I czy RZS. Użycie żywego robaka
w przypadku autoagresji i alergii jest obecnie w fazie badań klinicznych.
W 2005 roku,
randomizowane, kontrolowane badanie zostało przeprowadzone na 54 pacjentach z
aktywnym wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. 30 z nich otrzymało jajka włosogłówki
świńskiej a 24 placebo, przez dwutygodniowe interwały o łącznym czasie 12
tygodni. Po 6 tygodniach odnotowano znaczącą poprawę w grupie leczonej, w porównaniu
do placebo.
Pacjenci ze stwardnieniem
rozsianym, którzy zostali zainfekowani robakiem odczuli modulację cytokin, jak
również mniej nawrotów i niższą aktywność MRI w porównaniu do pacjentów z MS i
bez infekcji.
Jedno z badań, przeprowadzonych,
na co prawda małej 5 osobowej grupie, pokazuje, że infekcja może prowadzić do
zmniejszenia neurologicznych symptomów i zmian w mózgu. Również w przypadku
cukrzycy typu I i RS infekcja robakiem pasożytniczym wydaje się wywoływać
korzystne imunomodulujące mechanizmy.
Późniejsze mniejsze
badanie pokazało, że zaszczepienie tęgoryjcem spowodowało zwiększoną tolerancję
na gluten u dziesięciu chorych na celiakię. Na razie dowody dotyczą tylko
modelu zwierzęcego.
Terapia robakami
pasożytniczymi może również poprawić funkcje śluzówki, co jest kluczowe dla
prawidłowej reakcji systemu immunologicznego. Naukowcy sugerują, że pasożyty
wyzwalają mechanizmy sprzyjające regeneracji śluzówki poprzez zmiany w ilości,
jakości i kompozycji śluzu.
Ponadto infekcja pasożytami
może być również korzystna dla flory bakteryjnej jelit, ponieważ zwiększa ilość
szczepów Lactobacilus.
Co jednak ważne to czas i
rodzaj infekcji. Nie możemy po prostu wszczepić sobie pasożyta z nadzieją na
remisję. Wczesna ekspozycja na pasożyty i niski poziom chroniczności wydaje się
być ochronny, podczas gdy infekcja w późniejszych okresach życia i nagły
przebieg mogą wywołać niepożądaną reakcję ze strony układu odpornościowego.
Pasożyty mogą początkowo wywołać stan zapalny, ale wydaje się, że są w stanie
zahamować nagłą reakcję systemu odpornościowego i z czasem produkcja eozynofilii
i granulocytów się zmniejsza. Pasożyty
wydają się mieć antyzapalny i regulacyjny wpływ na limfocyty T regulatorowe i
Th-17.
Na razie badania kliniczne
wykorzystujące pasożytnicze infekcje w celu modulacji systemu odpornościowego
są w powijakach, ale niewykluczone, że kiedyś będą w powszechnym stosowaniu.
Podsumowanie
Na chwilę obecną
najlepszym podejściem jest uszanowanie, że organizm zawsze próbuje dążyć do
równowagi. Przywrócenie takiej homeostazy oznacza optymalizację poziomu
witaminy D, flory bakteryjnej jelit, redukcje stresu i poziomu toksyn,
uzupełnienie niedoborów składników odżywczych, jak również sprawdzenie czy
pacjent nie walczy z chroniczną infekcją.
Chociaż naukowcy zgadzają
się, że infekcje odgrywają ważna rolę w chorobach autoimmunologicznych, stan
zdrowia chorego i środowisko sprzyjające chronicznej infekcji są nadrzędne. Nie
każdy, kto jest narażony na wirusa czy bakterię złapie infekcję. Nie każdy, kto
złapał infekcję nie będzie jej w stanie zwalczyć. I nie każdy z chroniczną
infekcją nabędzie choroby autoimmunologicznej. Lata chronicznego stresu, negatywnych
emocji, niedoborów składników odżywczych, nierównowagi flory bakteryjnej jelit
czy niepoprawnego detoksu mogą wywołać kaskadę procesów, tworząc idealną bazę
do rozwoju autoagresji, gdzie infekcja będzie tylko czynnikiem wyzwalającym
chorobę. Na szczęście większość infekcji zostaje zwalczona, gdy tylko organizm
wraca do równowagi.
Źródła:
1) Okada H, Kuhn C, Feillet H, Bach J-F. The “hygiene
hypothesis” for autoimmune and allergic diseases: an update. Clinical and Experimental Immunology. 2010;160(1):1-9.
doi:10.1111/j.1365-2249.2010.04139.x
2) Bach JF. Infections
and autoimmune diseases. J Autoimmun. 2005;25 Suppl:74-80. Epub 2005 Nov 8. Review. PubMed PMID: 16278064
3) Ji Q, Perchellet A,
Goverman JM. Viral Infection Triggers Central Nervous System Autoimmunity Via
Activation of Dual TCR-Expressing CD8+ T Cells. Nature immunology. 2010;11(7):628-634. doi:10.1038/ni.1888.
4) Fairweather D, Rose
NR. Women and autoimmune diseases. Emerg Infect Dis [serial on the Internet].
2004 November
5) Elliott DE,
Weinstock JV. Helminth-host immunological interactions: prevention and control
of immune-mediated diseases. Ann N Y Acad Sci. 2012 Jan;1247:83-96. doi:
10.1111/j.1749-6632.2011.06292.x. Epub 2012 Jan 12. Review. PubMed PMID:22239614; PubMed Central PMCID:
PMC3744090
6) Wucherpfennig KW. Mechanisms for the induction of
autoimmunity by infectious agents. J Clin Invest. 2001 Oct;108(8):1097-104.
Review. PubMed PMID: 11602615;PubMed Central PMCID: PMC209539
7) Elliott DE,
Weinstock JV. Helminth-host immunological interactions: prevention and control
of immune-mediated diseases. Ann N Y Acad Sci. 2012 Jan;1247:83-96. doi:
10.1111/j.1749-6632.2011.06292.x. Epub 2012 Jan 12. Review. PubMed PMID: 22239614; PubMed Central PMCID:
PMC3744090
8) McSorley HJ, Loukas
A. The immunology of human hookworm infections. Parasite Immunol. 2010 Aug;32(8):549-59. doi:
10.1111/j.1365-3024.2010.01224.x. Review. PubMed PMID: 20626810
9) Gaze S, McSorley HJ, Daveson J, Jones D, Bethony JM,
Oliveira LM, Speare R, McCarthy JS, Engwerda CR, Croese J, Loukas A.
Characterising the mucosal and systemic immune responses to experimental human
hookworm infection. PLoS Pathog. 2012 Feb;8(2):e1002520. doi:
10.1371/journal.ppat.1002520. Epub 2012 Feb 9. PubMed PMID: 22346753; PubMed
Central PMCID: PMC3276555
10) McSorley HJ, Gaze S, Daveson J, Jones D, Anderson RP,
Clouston A, Ruyssers NE, Speare R, McCarthy JS, Engwerda CR, Croese J, Loukas
A. Suppression of inflammatory immune responses in celiac disease by
experimental hookworm infection. PLoS One. 2011;6(9):e24092. doi:
10.1371/journal.pone.0024092. Epub 2011 Sep 16. PubMed PMID: 21949691; PubMed
Central PMCID: PMC3174943
11) Wasserman EE,
Nelson K, Rose NR, Rhode C, Pillion JP, Seaberg E, Talor MV, Burek L, Eaton W,
Duggan A, Yolken RH. Infection and thyroid autoimmunity: A seroepidemiologic
study of TPOaAb. Autoimmunity. 2009
Aug;42(5):439-46. PubMed PMID: 19811261
12) Valtonen VV, Ruutu P, Varis K, Ranki M, Malkamäki M,
Mäkelä PH. Serological vidence for the role of bacterial infections in the
pathogenesis of thyroid diseases. Acta
Med Scand. 1986;219(1):105-11. PubMed PMID: 3754083
13) Valtonen VV, Ruutu P, Varis K, Ranki M, Malkamäki M,
Mäkelä PH. Serological evidence for the role of bacterial infections in the
pathogenesis of thyroid diseases. Acta
Med Scand. 1986;219(1):105-11. PubMed PMID: 3754083
14) Van Kruiningen HJ,
West AB. Potential danger in the medical use of Trichuris suis for the
treatment of inflammatory bowel disease. Inflamm Bowel Dis. 2005 May;11(5):515. PubMed PMID: 15867596
15) Navarro S, Ferreira I, Loukas A. The hookworm
pharmacopoeia for inflammatory diseases. Int J
Parasitol. 2013 Mar;43(3-4):225-31. doi: 10.1016/j.ijpara.2012.11.005. Epub 2012 Dec 5. PubMed PMID: 23220091
17) Cooper PJ. Interactions between helminth parasites and
allergy. Curr Opin Allergy Clin Immunol. 2009 Feb;9(1):29-37. doi:
10.1097/ACI.0b013e32831f44a6. Review. PubMed PMID: 19106698; PubMed Central
PMCID: PMC2680069
18) Sener AG, Afsar I.
Infection and autoimmune disease. Rheumatol Int. 2012 Nov;32(11):3331-8. doi:
10.1007/s00296-012-2451-z. Epub 2012 Jul
19. Review. PubMed PMID: 22811010
19) Grossman C, Dovrish Z, Shoenfeld Y, Amital H. Do
infections facilitate the emergence of systemic sclerosis? Autoimmun Rev. 2011
Mar;10(5):244-7. doi:10.1016/j.autrev.2010.09.010. Epub 2010 Sep 21. Review.
PubMed PMID: 20863912
20) Sfriso P, Ghirardello A, Botsios C, Tonon M, Zen M,
Bassi N, Bassetto F, Doria
21) A. Infections and
autoimmunity: the multifaceted relationship. J Leukoc Biol. 2010
Mar;87(3):385-95. doi: 10.1189/jlb.0709517. Epub 2009 Dec 16. Review. PubMed PMID: 20015961
22) Bach JF. Protective
role of infections and vaccinations on autoimmune diseases. J Autoimmun. 2001
May;16(3):347-53. Review. PubMed PMID: 11334503
23) Ashour DS. Trichinella spiralis immunomodulation: an
interactive multifactorial process. Expert Rev Clin zmmunol. 2013
Jul;9(7):669-75. doi:10.1586/1744666X.2013.811187. Review. PubMed PMID:
23899237
24) Maizels RM, McSorley HJ, Smyth DJ. Helminths in the
hygiene hypothesis: sooner or later? Clin Exp Immunol. 2014 Jul;177(1):38-46.
doi: 10.1111/cei.12353. Review. PubMed PMID: 24749722; PubMed Central PMCID:
PMC4089153
25)
Cooper PJ. Interactions between helminth parasites and
allergy. Curr Opin Allergy Clin Immunol. 2009 Feb;9(1):29-37. doi:
10.1097/ACI.0b013e32831f44a6. Review. PubMed PMID: 19106698; PubMed Central
PMCID: PMC2680069
26) Rodrigues LC, Newcombe PJ, Cunha SS, Alcantara-Neves
NM, Genser B, Cruz AA, Simoes SM, Fiaccone R, Amorim L, Cooper PJ, Barreto ML;
Social Change, Asthma and Allergy in Latin America. Early infection with
Trichuris trichiura and alergen skin test reactivity in later childhood. Clin
Exp Allergy. 2008 Nov;38(11):1769-77. doi: 10.1111/j.1365-2222.2008.03027.x.
Epub 2008 Jun 10. PubMed PMID: 18547322
27) Chan TD, Wood K,
Hermes JR, Butt D, Jolly CJ, Basten A, Brink R. Elimination of
germinal-center-derived self-reactive B cells is governed by the location and
concentration of self-antigen. Immunity.
2012 Nov 16;37(5):893-904. doi: 10.1016/j.immuni.2012.07.017. Epub 2012 Nov 8.
PubMed PMID: 23142780
28) Sfriso P, Ghirardello A, Botsios C, Tonon M, Zen M,
Bassi N, Bassetto F, Doria A. Infections and autoimmunity: the multifaceted
relationship. J Leukoc Biol. 2010 Mar;87(3):385-95. doi: 10.1189/jlb.0709517.
Epub 2009 Dec 16. Review. PubMed PMID: 20015961
29) Ercolini AM, Miller
SD. The role of infections in autoimmune disease. Clinical and Experimental
Immunology. 2009;155(1):1-15. doi:10.1111/j.1365-2249.2008.03834.x.
30) Fujinami RS, von
Herrath MG, Christen U, Whitton JL. Molecular Mimicry, Bystander Activation, or
Viral Persistence: Infections and Autoimmune Disease. Clinical Microbiology Reviews. 2006;19(1):80-94. doi:10.1128/CMR. 19.1.80-94.2006.
31) Smyk DS,
Koutsoumpas AL, Mytilinaiou MG, Rigopoulou EI, Sakkas LI, Bogdanos DP. Helicobacter pylori and autoimmune
disease: Cause or bystander. World Journal of Gastroenterology : WJG.
2014;20(3):613-629. doi:10.3748/wjg.v20.i3.613.
